 |  |
| ARGAZKI GEHIAGO HEMEN | |
Erraldoi eta Buruhandiak Donostian. Historia. ( Itzurun.org-tik jasota)
Historialari eta hainbat dokumentu desberdinek lekutzen dute erraldoi eta buruhandiek, Donostiako kaleetan zehar lehenengo aldiz 1660. urtean eraman zirela. Aldi horietan, errege marokoar talde bat hiritik desfilatu zuten. Harrezkeroztik, konpartsa asko izan dira Donostiako kaleetatik ibili direnak, XIX. mendearen bukaeran zegoenetako bat goraipatuz, eta tamalez, garai horietako Bella Easoren ohiturekin bat ez zetorrelako galdu zena.
XX. mendeko Donostiako jai nagusietan ez zen
erraldoi eta buruhandien parte hartzerik egon. Hiriko hainbat auzotan
baino ez zuten parte hartzen. Aurrerago, demokraziaren etorrerakin dena
aldatu zen eta Eusko Jaurlaritzak San Juan eguna berreskuratu zuen
Donostiako jai egitarauaren barruan. Horretarako, Donostia hiriaren
parerako erraldoiak eraikitzeko mandatua egin zuten. Hala ere, ekainaren
24a ez zenez jaiegun ofizial bezala ezarri, CAT-a, erraldoiei zentzua
emango zien festa bat bilatzen saiatu zen. Orduantxe izan zen Aste
Nagusiko konpartsa ezarri zen momentua, eta urte batzuk geroago festa
honetako ikur garrantzitsu bat bihurtu da, poza alde guztietara eramaten
duelarik.
Lehenengo irteera, 1982ko abuztuaren 8an izan
zen. Kronikek hitzartzen dutenez, hiria, jendez gainezka zegoen, beraien
hiritar berriak ezagutzeko irrikan, geroago, Aste Nagusiaren ikur
garrantzitsuenetako bihurtuko zirenak: erraldoi eta buruhandiak. Orduan,
CAT-ko zuzendariak, nahi eta jendaurrean arrakasta eduki, festa honen
honetako helburuak ez zirela ulertu aitortu zuen, “jendek, desfilea,
kabalgata bailitzan jarraitzen zuen, kalearen alde batean itxaronez”.
Benetako helburua “donostiar eta etorkin guztiei kalera atera eta festan
parte hartzen animatzea” zen. Gaur egun, konpartsa ateratzen den
egunetan, jendeak gogoz parte hartzen du: buruhandiak, haurren atzetik
doaz korrika, gurasoek, erraldoien dantzak eta kantuak txalotzen
dituzten bitartean.
Bazirudien denbora batean konpartsa
desagertzeko zorian zegoela, XIX. mendean zeuden aitzineko irudi eta
ohiturak arriskuan jarriz. Gutxi batzuen esfortzu eta ekimen nekaezinari
ezker, hau ekidin zen. Pertsona hauen lanari esker, gaur egun ere
aktiboki konpartsan lanean ari direnak, konpartsak hiritarrean artean
behin betiko lekua aurkitu zuen.
Gaur egun, erraldoi eta buruhandiek,
Aste Nagusiaren zati garrantzitsu bati bizia ematen diote, erraldoiek,
bere festa berezia egitera iritsi diren arte: Aste Erraldoia.
Donostiarrentzako konpartsa baten eraiketa
Jose Ignacio Urbietak artelanak gidatu zituen
eta berak ere bai aukeratu zituen Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta
Nafarroako bikote ezagunak. Bestalde, erraldoiek duten balio
eskultorikoa Rafael Giráldez-i zor diogu. Hark eman zien aurpegiei gaur
egun daukaten aurpegiko ikuste eder guzti horiek, erraldoiak, munduan
bakarrak izatera egin dituen ezaugarriak direlarik. Beira zuntzez egin
ziren lehenengo erraldoiak dira hauek. Ezaugarri guzti hauek dira,
erraldoiak, pieza bakar eta ordezkagaitzak izatera bihurtzen dituztenak,
zeinak, 2009. urtean jasan zuten berriztapenari esker, betirako
irauteko prest daude Donostiako kaleetan barrena.
Lehenengo buruhaundiak,
Balentzian egindako harri kartoizko buruak, Donostiako festen eta
historiaren animalien irudikapenak ziren. Zaldiak (zaldi lasterketak),
zezenak (korridak), leoiak edota hartzak (zirkuak) izan ziren. Itsasoko
zalditxoek Donostiaren kokapenari referentzia egiten zuten: arrantza,
itsasoko merkataritza eta hondartzak. Azkenik, Fenix Hegaztia, Donostiak
zenbait sute eta gero berpizteko izan duen gaitasunaren irudikapena
da. Buruhaundiak oso bereziak ziren baina bere konplexutasuna erameteko
eta jendearen atzetik ezin zuten korrika egin. Aragonesa Fiestas-ekin
kontatuan jarri eta beste buruhaundi egokiagoak egitea erabaki zen.
Harri kartoizko buruak ere izan ziren, baina urte batzuk pasa hondamen
handia jaso zuten eta beira-zuntzekoak egin ziren.
